وقتی متهم با وثیقه از زندان آزاد می‌شود، پرسش ساده اما نگران کننده ای پیش می آید: اگر او در موعد مقرر حاضر نشود یا عمداً فرار کند، تکلیف آن وثیقه چه می‌شود؟ این مقاله دقیقاً به همین سؤال می پردازد و از منظر قانونی و عملی گام‌به‌گام روند تصمیم‌گیری و اجرا را روشن می‌کند.
ابتدا مرز بین «عدم حضور موجه» و «فرار» را تعریف می‌کنیم، سپس مسیر حقوقی ابلاغ، اخطار به وثیقه‌گذار، مهلت‌های قانونی و شرایط صدور دستور ضبط را به‌صورت قابل‌فهم تشریح می‌کنیم. همچنین نشان می‌دهیم برای هر نوع وثیقه — نقدی، منقول (مثل خودرو) و غیرمنقول (ملک) — چه رویه‌ای اجرا می‌شود و تفاوت‌های کلیدی کجاست.
در ادامه، حقوق و تکالیف مالکِ سند (وثیقه‌گذار)، گزینه‌های دفاعی او (از معرفی متهم تا اعتراض و شرکت در مزایده) و نکات عملی برای کم‌کردن ریسک ضبط را ارائه می‌دهیم. در پایان هم چک‌لیست فوری و راهکارهای حقوقیِ کاربردی را برای کسانی که با این موقعیت روبه‌رو هستند می‌آوریم تا بدانید دقیقاً چه کاری باید انجام دهید.
آنچه در این مقاله می خوانید:
سناریو از عدم حضور تا ضبط وثیقه
زمانی‌که فردی که با قرار وثیقه آزاد شده، در موعد مقرر در دادگاه حاضر نشود، روند قانونی خاصی آغاز می‌شود که مرحله به مرحله به این شکل است:
در ابتدا، دادگاه عدم حضور متهم را ثبت می‌کند و اخطار رسمی برای او و وثیقه‌گذار (کسی که سند یا وجه نقد را برای آزادی او گذاشته) ارسال می‌شود. اگر متهم در مهلت تعیین‌شده در این اخطار حاضر نشود، دادگاه «دستور ضبط وثیقه» را صادر می‌کند.
در مرحله بعد، به وثیقه گذار اطلاع داده می‌شود که باید ظرف مهلتی مشخص، متهم را به مرجع قضایی معرفی کند. در صورتی که وثیقه‌گذار بتواند در این زمان متهم را معرفی کند، وثیقه ضبط نمی‌شود و به او بازگردانده خواهد شد. اما اگر موفق به معرفی متهم نشود، سند یا وجه نقد ضبط و به نفع دولت مصادره می‌شود.
در واقع، این فرآیند برای اطمینان از اجرای عدالت و جلوگیری از فرار متهم طراحی شده است. ضبط وثیقه نوعی ضمانت است تا متهم و وثیقه‌گذار از تعهدات خود نسبت به دادگاه سرپیچی نکنند.
حقوق و دفاعیات وثیقه گذار
وثیقه‌گذار پس از تودیع وثیقه، همچنان از حقوق قانونی مشخصی برخوردار است و می‌تواند برای حفظ منافع خود در برابر ضبط یا مزایده اقدام کند:
-
مهلت تحویل متهم: پس از دریافت اخطار رسمی، معمولاً ۲۰ تا ۳۰ روز فرصت دارید تا متهم را به مرجع قضایی معرفی کنید.
-
عذر موجه: در صورت وجود دلایل قابل‌قبول مانند بیماری شدید، فوت بستگان درجه‌یک، بازداشت در حوزه دیگر یا وقوع حوادث غیرقابل پیش‌بینی، با ارائه مدارک مستند می‌توانید مانع ضبط وثیقه شوید.
-
درخواست رفع مسئولیت: تا زمانی که هنوز امکان معرفی متهم وجود دارد، می‌توانید به‌صورت رسمی رفع مسئولیت خود را از وثیقه درخواست کنید.
-
اعتراض به ضبط: اگر دستور ضبط صادر شود، در مهلت قانونی پس از ابلاغ حق دارید با دلایل و مستندات قانونی به آن اعتراض کنید.
-
شرکت در مزایده: در صورت قطعی‌شدن ضبط ملک، می‌توانید در مزایده شرکت کرده و با پرداخت مبلغ کارشناسی، ملک خود را مجدداً بازپس گیرید.
متهم حاضر نشده و نگران ضبط وثیقه هستید؟
کارشناسان «راه گشا» سناریوی شما را بررسی می‌کنند: امکان جلوگیری از ضبط، دفاعیات معتبر، اعتراض مؤثر و برنامه اقدام فوری.
مهلت تحویل متهم توسط وثیقه‌گذار
بر اساس ماده ۲۳۰ آیین دادرسی کیفری، اگر شخص دیگری برای متهم وثیقه سپرده باشد، به وثیقه‌گذار اخطار می‌شود که ظرف یک ماه متهم را تحویل دهد. در صورت ابلاغ واقعی اخطاریه و عدم تحویل متهم، به دستور دادستان، از وثیقه معادل وجه قرار، ضبط می‌شود.
ضبط وثیقه یعنی چه و به چه مفهومی است؟
ضبط وثیقه به این معناست که پس از فرار زندانی اعم از متهم یا مجرم در صورت تحقق شرایط ضبط، مالی که توسط وثیقه‌گذار معرفی شده است به میزانی که در قرار اخذ وثیقه مشخص شده، در اختیار قاضی قرار گرفته تا از محل آن ضرر و زیان ناشی از جرم که بر بزه‌دیده وارد شده است را جبران کند. مازاد آن نیز باید به وثیقه‌گذار بازگردانده شود.
حال این سوال پیش می‌آید که به همین راحتی بوده و در هر شرایطی برای هر جرمی و هر میزان وثیقه همه مراحل و قوانین یکی بوده و قاضی محترم پرونده دستور ضبط وثیقه را صادر می‌کند؟
قطعا خیر و برای ضبط وثیقه نیز مانند دیگر موارد قانونی شرایط و مقرراتی وجود دارد.
حال به صورت اجمالی به بررسی شرایط ضبط وثیقه می‌پردازیم.
شرایط ضبط وثیقه
حال که با وثیقه و تامین وثیقه آشنا شدیم و مفهوم ضبط وثیقه را دانستیم، باید به این نکته بپردازیم که در چه شرایطی مقام قضایی مجاز به ضبط وثیقه خواهد بود؟ و در چه شرایطی قاضی محترم پرونده دستور ضبط وثیقه را صادر می‌کند؟
در شرایط زیر امکان ضبط وثیقه وجود دارد:
۱- هنگامی که دادگاه حضور متهم را لازم بداندامامتهم در موعد مقرر در دادگاه حاضر نشود؛
۲- وثیقه توسط شخص دیگری داده شود و او در مهلت یک‌ماهه‌ای که دادگاه از تاریخ ابلاغ به او می‌دهد، قادر به حاضر کردن متهم نزد دادگاه نگردد؛
۳- عدم حضور متهم و یا عدم توانایی وثیقه‌گذار برای حاضر کردن متهم نزد دادگاه دارای عذر موجه نباشد؛
۴- حضور متهم در دادگاه لازم باشد.
۵- ابلاغ احضاریه به متهم یا وثیقه‌گذار به صورت واقعی باشد و نه قانونی. یعنی به خود شخص ابلاغ شده باشد.
پس اگر متهم در در دادگاه حاضر شود و یا عدم حضورش همراه با عذرموجهی باشد، امکان ضبط وثیقه وجود نخواهد داشت.
البته باید توجه داشت که هرگاه ثابت شود متهم یا وثیقه‌گذار برای جلوگیری از امکان ابلاغ واقعی اخطاریه، نشانی محل اقامت واقعی یا تغییر آن را به مرجع قبول‌کننده وثیقه اعلام نکنند یا به این منظور از محل خارج شده یا به هر نحو دیگر به این منظور امکان ابلاغ واقعی را دشوار کرده باشند و این امر از نظر بازپرس محرز شود، ابلاغ قانونی اخطاریه برای ضبط وثیقه کافی است.
دستور ضبط وثیقه
به دستور قاضی این کار انجام می‌شود و ضرر و زیان فرد شاکی از محل آن مال شد. تنها زمانی صادر خواهد شد که حضور متهم در دادگاه لازم بوده و متهم علی‌رغم آن بدون عذر موجه از حضور در دادگاه سرباز زده است و یا وثیقه‌گذار با وجود ابلاغ دادگاه مبنی بر تحویل متهم و گذشت مدت زمان یک ماهه، بدون عذر موجه متهم را در دادگاه حاضر نکرده است.
در این موارد دادستان اقدام به صدور دستور ضبط وثیقه به میزان مبلغ مندرج در قرار وثیقه خواهد کرد.
مراحل و تشریفات ضبط وثیقه
پس از قطعیت یافتن دستور دادستان و بدون نیاز به صدور اجراییه، این دستور بر اساس قوانین اجرای احکام مدنی در معاونت اجرای احکام کیفری دادسرا اجرا خواهد شد. اجرای احکام در صورت مال بودن وثیقه با مزایده آن و در غیر این صورت، به میزان مقرر در قرار از وثیقه ضبط خواهد کرد.
در مزایده، پس از کارشناسی وثیقه توسط کارشناس رسمی دادگستری، شخص وثیقه‌گذار نیز می تواند در مزایده شرکت کند و با پرداخت مبلغ تعیین‌شده، مال مورد وثیقه را مجددا به مالکیت خود درآورد. همچنین ممکن است اجرای این حکم دارای هزینه‌هایی باشد که این هزینه‌ها هم از مبلغ وثیقه کسر خواهد شد.
در پایان اگر مبلغی اضافه ماند، به وثیقه‌گذار برگردانده خواهد شد.
بخشنامه ضبط وثیقه
به دلیل شایع بودن صدور قرار وثیقه و همچنین تبعات و الزامات آن، دستگاه قضایی همیشه با این امر درگیر بوده و بخشنامه‌های مختلفی را در این باره صادر کرده است. از جمله آنها می‌توان به بخشنامه دادستان کل کشور مبنی بر پذیرش اموال منقول به جای اموال غیرمنقول اشاره کرد. متن این بخشنامه از این قرار است :
از آنجا که براساس گزارش‌های رسیده و بازرسی‌های به عمل آمده، تعداد زیادی از جمعیت کیفری وارده به زندان‌ها را افرادی تشکیل می‌دهند که به صورت کوتاه مدت به ندامتگاه اعزام می‌شوند و تعداد قابل توجهی از این متهمان به علت عجز از معرفی کفیل یا وثیقه، اتمام وقت اداری یا تقارن با ایام تعطیل و طولانی شدن فرایند معرفی وثیقه ملکی و تشریفات ارزیابی و توقیف آن، به زندان معرفی می‌شوند.
لذا مقتضی است به منظور تسهیل فرایند پذیرش تأمین و پرهیز از بازداشت متهمان به علت عجز از معرفی کفیل یا ایداع وثیقه نقدی یا غیرمنقول و در راستای اعمال بند (خ) ماده ۲۱۷ قانون آیین دادرسی کیفری، با یادآوری تبصره ماده ۲۲۶ این قانون، نسبت به پذیرش وثایق معرفی شده از نوع اموال منقول نظیر خودرو، طلا و … اقدام شود و در مورد خودرو چنانچه ارزش متعارف آن به تشخیص مقام قضایی تکافوی میزان وثیقه صادره را بنماید با مراجعه وثیقه‌گذار و ملاحظه مدارک معتبر و احراز مالکیت وی، دستور توقیف صادر و خودرو با مسئولیت وثیقه‌گذار به پارکینگ‌های مجاز معرفی و قبض مربوط در پرونده نگهداری و قرار قبولی وثیقه صادر شود..
ضبط وثیقه ملکی
گفتیم که فرد می‌تواند اموال منقول و غیرمنقول و یا وجه نقد و یا ضمانت‌نامه بانکی برای وثیقه ارائه دهد. با توجه به این که توقیف اموال غیرمنقول به صورت سندی است، بسیاری از افراد تمایل دارند که مال غیرمنقول را به عنوان وثیقه معرفی کنند.
درصورتی‌که مال غیرمنقول به عنوان وثیقه معرفی شده و دستور ضبط آن صادر شود، فرد می‌تواند نسبت به دستور ضبط وثیقه در مدت ده روز از تاریخ ابلاغ دستور اعتراض کند. در صورت عدم اعتراض و یا رد شدن اعتراض و قطعی شدن دستور، واحد اجرای احکام برای به مزایده گذاشتن ملک اقدام خواهد کرد. یعنی ابتدا ملک کارشناسی و قیمت‌گذاری شده و مزایده در روزنامه رسمی آگهی شده و تاریخ آن اعلام خواهد شد.
پس از مزایده، مبلغ قرار از محل فروش ملک به همراه هزینه کارشناس و سایر هزینه‌های مزایده از آن کسر می‌شود و مازاد آن به وثیقه‌گذار عودت خواهد داده شد.
در پایان شرکت اجاره سند و تامین وثیقه راه گشا با بیش از یک دهه سابقه درخشان و خوش نام در زمینه سند اجاره‌ای و تامین وثیقه و قرار وثیقه همواره کنار شما عزیزان بوده و برای یافتن جواب سوالات خویش می توانید از راه‌های ارتباطی (واتساپ – تلفن – مراجعه حضوری) با کارشناسان ما ارتباط برقرار کرده و از راهنمایی‌های ایشان بهره‌مند شوید.
اگر کسی سند برای آزادی یک زندانی اجاره دهد و زندانی فرار کند چه مشکلی برای سند و مالک آن به وجود می‌آید؟
در اکثر مواقع در بحث اجاره سند و سپردن وثیقه برای آزادی زندانی در مورد عقد قرارداد٬ نرخ اجاره سند٬ مدت اجاره سند٬ مراحل اداری سپردن وثیقه و زمان سپری شده بین سپردن وثیقه و آزادی زندانی و . . . صحبت می‌شود و اکثر نگرانی‌ها و نگاه‌ها معطوف به فرد زندانی اعم از مجرم یا متهم بوده و چیزی که کمتر به آن پرداخته می‌شود حقوق صاحب سند (فرد اجاره دهنده سند یا همان فرد وثیقه‌گذار) است و همین مورد اغلب بر نگرانی‌های فرد مذکور ( صاحب سند) می‌افزاید.
در این میان وظیفه آگاه‌سازی و اطمینان بخشی به این افراد برعهده شرکت‌ها و موسسات واسطه بین فرد وثیقه‌گذار و فرد زندانی (اعم از مجرم یا متهم ) می‌باشد.
پس برخود واجب دانستیم که اندکی در این مورد صحبت کرده و نقاط تاریک این مبحث را روشن کنیم.
البته جواب کامل این سوال در مواد ٢٣٠ به بعد قانون ايين دادرسي كيفري سال ٩٢ به طور مفصل بیان شده است که به دلیل طولانی بودن مبحث٬ و سنگین و ثقیل بودن برخی عبارات و جملات مشاورین ما (اعضای موسسه راه‌گشا) بر خود واجب دانستند که این بحث را به طور مختصر و ساده برای شما عزیزان مطرح کنند.
تکلیف وثیقه پس از فرار زندانی
به گفته وکلا و متن صریح قانون چنانچه شخصی وثیقه تودیع کرده باشد و پس از احضار، نزد مقام قضایی حاضر نشود یا این که متهم یا مجرم، از مرخصی برنگشته باشد با طی مراحل خاص و مشخصی امکان ضبط وثیقه فراهم خواهد شد.
عدم حضور در مراجع قضایی با عذر موجه
گاهی پیش می آید که فردی پس از گرفتن مرخصی از زندان، در زمان مقرر نتواند خود را به مرجع قضایی معرفی کند. اما این موضوع همیشه به معنای فرار یا قصد پنهان شدن او نیست. در بسیاری از موارد، ممکن است دلیل عدم حضور، بیماری، حادثه، فوت یکی از نزدیکان یا شرایط اضطراری غیرقابل پیش‌بینی باشد.
اگر فرد بتواند مدارک و دلایل موجه خود را به مقام قضایی ارائه کند، در این صورت دادگاه می‌تواند تصمیم به استرداد وثیقه بگیرد؛ حتی در مواردی که پیش‌تر حکم ضبط آن صادر شده باشد. البته این در صورتی است که بازگشت وثیقه از نظر قانونی ممکن بوده و تأخیر در معرفی، غیرمنطقی یا طولانی نباشد.
در برخی موارد هم ممکن است فرد پس از تودیع وثیقه از مرخصی بازنگردد و عملاً فرار کند، اما بعدها از رفتار خود پشیمان شده و تصمیم بگیرد داوطلبانه خود را به مراجع قانونی تسلیم کند. در چنین شرایطی اگر شخص محکوم به حبس باشد، ضرر و زیان شاکی خصوصی از محل وثیقه پرداخت می‌شود و مابقی مبلغ پس از کسر هزینه‌ها به وثیقه‌گذار برگردانده خواهد شد. البته روند بازگرداندن وثیقه آسان نیست، ولی با پیگیری قانونی و ارائه مدارک معتبر امکان‌پذیر خواهد بود.
در مؤسسه راه گشا، کارشناسان حقوقی با تجربه سال‌ها فعالیت در زمینه تأمین سند و اجاره وثیقه آماده اند تا شرایط شما را بررسی کرده و بهترین راهکار را برای جلوگیری از ضبط وثیقه یا پیگیری استرداد آن ارائه دهند. ما بیش از یک دهه است که در کنار خانواده ها، متهمان و وثیقه‌گذاران هستیم تا نگرانی‌ها و مشکلات حقوقی آنها را با آرامش و اطمینان برطرف کنیم.
امید ما در مجموعه راه‌گشا، جامعه‌ای آرام و خالی از جرم و گرفتاری است؛ جایی که هیچ فرد بی‌گناهی گرفتار زندان و پیچیدگی‌های وثیقه نباشد.
پرسش‌های متداول
۱) آیا با اولین عدم حضور، وثیقه فوراً ضبط می‌شود؟
خیر. ابتدا به وثیقه‌گذار اخطار داده می‌شود تا در مهلت قانونی متهم را معرفی کند. اگر تحویل انجام نشود و عذر موجه پذیرفته نگردد، دستور ضبط صادر می‌شود.۲) مهلت وثیقه‌گذار برای تحویل متهم چقدر است؟معمولاً بین ۲۰ تا ۳۰ روز (بر اساس تصمیم مرجع رسیدگی). عدم تحویل در این بازه، مسیر ضبط وثیقه را فعال می‌کند.
۳) چه چیزهایی «عذر موجه» محسوب می‌شود؟
بیماری حاد با مدارک معتبر، فوت نزدیکان درجه‌یک، بازداشت در حوزه دیگر یا وقوع حوادث قهری. این دلایل باید مستند و مورد تأیید مرجع قضایی باشند.
۴) تفاوت تکلیف انواع وثیقه در فرار متهم چیست؟
وثیقه نقدی بلافاصله ضبط می‌شود؛ وثیقه منقول مانند خودرو یا طلا توقیف و فروخته می‌شود؛ و وثیقه غیرمنقول مانند ملک پس از کارشناسی و مزایده فروخته شده و مازاد آن به وثیقه‌گذار برمی‌گردد.
۵) آیا می‌توان از ضبط جلوگیری کرد؟
بله. با تحویل متهم در مهلت، ارائه عذر موجه مستند، یا درخواست رفع مسئولیت وثیقه تا پیش از اجرای ضبط می‌توان از آن جلوگیری کرد.
۶) اگر دستور ضبط صادر شد، امکان اعتراض وجود دارد؟
بله. در مهلت قانونی پس از ابلاغ دستور می‌توان اعتراض مستدل ثبت کرد. نتیجه بستگی به ادله و تشخیص مقام قضایی دارد.
۸) مهم‌ترین اقدام فوری وثیقه‌گذار پس از اخطار چیست؟
پیگیری دقیق ابلاغ‌ها، تلاش برای معرفی متهم در مهلت قانونی، آماده‌سازی مدارک عذر موجه و ثبت سریع درخواست رفع مسئولیت یا اعتراض با کمک مشاوران حقوقی.